लेखांक-7

लेखांक-7⃣

💢 इयत्ता 10 वी

*विज्ञान भाग 2 : स्वअभ्यास*

प्रकरण 1 : *आनुवंशिकता व उत्क्रांती*

★★★★★★★★★

काल दिलेल्या स्वाध्यायातील 'उत्क्रांती' ची व्याख्या तुम्ही लिहिलात का? उत्क्रांती या शब्दाच्या विविध व्याख्या आहेत. त्यापैकी दोन व्याख्या  पुस्तकात दिल्या आहेत. व्याख्येवरून शब्दार्थ समजतो. उत्क्रांती या शब्दाचा तुम्हाला विग्रह करता येईल का? ......

🔹 *उत+क्रांती=उत्क्रांती*

यातील उत म्हणजे वरची दिशा, प्रगती, विकास आणि क्रांती म्हणजे बदल. म्हणून उत्क्रांती म्हणजे भिन्न रचना आणि कार्य असलेल्या पूर्वजांपासून वनस्पती व प्राण्यांचा झालेला प्रागतिक विकास होय. 

🔹 *उत्क्रांतीचा सिद्धांत* सर्वमान्य का झाला असेल? 

उत्क्रांती संदर्भात मांडलेल्या अनेक सिद्धांतात काही ना काही तथ्य असेल, नाही असे नाही! परंतु सर्व सिद्धांत स्वीकारले गेले नाहीत. विशेषतः धार्मिक मान्यता आणि मिथके नाकारण्यात आले. कारण जे सिद्धांत काळाच्या ओघात, शास्त्रीय कसोटीवर टिकले त्यांचाच स्वीकार झाला आहे. एखाद्या सिद्धांताला लोकमान्यता लाभण्यासाठी  सिद्धांताच्या पुष्ठ्यर्थ विश्वसनीय व सबळ पुरावे असणे गरजेचे असते. त्यातून नवनवीन संशोधनाला वाव मिळायला पाहिजे. या सर्व कसोटीवर *'चार्ल्स डार्विन'* यांनी मांडलेला 'उत्क्रांतीचा सिद्धांत' टिकतो. म्हणून आपल्या पाठयपुस्तकात या सिद्धांता विषयी सविस्तर माहिती देण्यात आली आहे. 

🔹 *उत्क्रांतीच्या अभ्यासाचे महत्व*

पाठयपुस्तकातून उत्क्रांतीचा अभ्यास आपण का करायचा? उत्क्रांतीच्या अभ्यासातून आपल्याला कोणता फायदा झाला आहे? याचा जरा विचार करू.

◆ एकपेशीय सजीवापासून ही समस्त सृष्टी विकसित झाली असा डार्विनचा सिद्धांत सांगतो. अर्थात हे घडण्यासाठी करोडो वर्षे लागली आहेत. असे बदल आपण पाहू शकत नाही. कारण सजीवांमध्ये काळाच्या ओघात झालेले बदल पहावयाचे असतील तर त्यांच्या हजारो पिढ्यांचा अभ्यास करावा लागेल. तेवढे आयुष्य आपल्याकडे नाही. म्हणून संशोधकानी अभ्यासासाठी अल्पायु असणाऱ्या सुक्ष्मजीवांची निवड केली आहे. 

सूक्ष्मजीवांच्या अभ्यासातून दर पिढीगणिक ते कसे उत्क्रांत होत गेले आहेत आणि सक्षम जीवच कसे टिकाव धरतात हे सप्रमाण सिद्ध झाले आहे.

उदाहरण द्यायचे झाले तर SARS (स्वाइन फ्लू) चा विषाणू, HIV एड्स चा विषाणू आणि सध्या गाजत असलेला कोविड-19 विषाणू यांचे देता येईल. 

हे विषाणू उत्क्रांत झाले आहेत आणि जुनी औषधे त्यांच्यापुढे निष्प्रभ ठरत आहेत. 

दुसरे उदाहरण लसीकरणाचे देता येईल. काळानुसार जुन्या लसी निष्प्रभ होत असून नवीन लसी शोधावे लागत आहेत. त्याचप्रमाणे प्रतिजैविकांचेही झाले आहे. जर आम्ही उत्क्रांतीचा शास्त्रीय अभ्यास केला नसता तर या उत्क्रांत जिवाणू आणि विषाणू बरोबर कसे लढलो असतो? ......

🔹 *सजीवांचा क्रमविकास झाला आहे हे सिद्ध करण्यासाठी कोणते पुरावे उपलब्ध आहेत?*

या प्रश्नाचे उत्तर मिळवण्यासाठी पुस्तकातील चौथे पृष्ठ पहा. दिलेली माहिती समजपूर्वक वाचा आणि खाली दिलेल्या रिक्त जागा भरा. हाच तुमचा *आजचा स्वाध्याय....*

-----------------------------

🔹 *बाह्यरूपीय पुरावे*

(म्हणजे बाह्यरूप कसे आहे?)

अ] चित्रात दिलेल्या तीन प्राण्यांची नावे

1…...... 2......... 3........

◆ आढळलेली समान वैशिष्ट्ये

1…...... 2......... 3........

ब] चित्रात दिलेल्या तीन वनस्पतींची नावे

1…...... 2......... 3........

◆ आढळलेली समान वैशिष्ट्ये

1…...... 2......... 3........

◆ यावरून काय सूचित होते?

..........….......

🔹 *शरीरशास्त्रीय पुरावे*

◆ चित्रात दिलेले प्राण्यांचे अवयव

1…...... 2......... 3.........4........

◆ कोणत्याबाबतीत साम्य दिसून येते?

1…...........2 ..............

◆ यावरून काय सूचित होते?

..........….......

...✍

*श्रीशैल मठपती, कोल्हापूर*

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ