लेखांक-32

लेखांक-3⃣2⃣

💢 *स्वअभ्यास*

इ.10 वी-विज्ञान भाग 2

प्रकरण 2: *सजीवांतील जीवनप्रक्रिया भाग-1*

================

*आजचा स्वाध्याय*

पाठ्यपुस्तकातील पृष्ठ क्र. 20 वरील 'जरा डोके चालवा' या शीर्षकाखाली विचारलेल्या सहा प्रश्नाची उत्तरे लिहा.

=================

*शंका समाधान-2*

1] *चतुष्क म्हणजे काय? ते केंव्हा तयार होते?*

उत्तर:- 

◆ समजा, जनक (Parental cell) पेशीमध्ये 'अ'  गुणसूत्र आईकडून आणि 'ब' गुणसूत्र बाबाकडून आले आहे. 'अ' ची प्रत (xerox) तयार होऊन त्याचे "अ-1, आणि अ-2" तसेच 'ब' ची प्रत तयार होऊन "ब-1 आणि ब-2" अशी दोन भगिनी गुणसूत्रे (sister cromatids) तयार होतात. (अ1, अ2) आणि (ब1, ब2) ला समजात गुणसूत्रांची जोडी (homologous pair) असे संबोधतात. 

◆ अर्धगुणसूत्री विभाजन-1 मध्ये ही समजात गुणसूत्रांची जोडी एकमेकाला चिकटते. (गुणसूत्र बिंदूजवळ स्टेपल होते.) यातून "अ1+अ2+ब1+ब2" अशा चार गुणसूत्रांचा एक जुडगा (bunch) तयार होतो. त्याला चतुष्क असे म्हणतात. (सोबत दिलेली आकृती क्र. 1 पहा.) 

◆ गुणसूत्रांचे हे चतुष्क अर्धसूत्री विभाजनात पूर्वावस्था 1 मध्ये तयार होते. 

◆ समजात गुणसूत्रात पारगती होऊन गुणसूत्रांचे पुनःसंयोजन होण्यासाठी चतुष्क निर्मिती आवश्यक आहे.

=================

2] *चिऍस्मा (chiasma) म्हणजे काय?*

उत्तर-

◆ समजात गुणसूत्रांचे चतुष्क तयार होते. चतुष्कातील समजात गुणसूत्रे आलिंगन दिल्यासारखी परस्परांना घट्ट चिकटतात. त्यामुळे चतुष्काची जाडी वाढते व ती सूक्ष्मदर्शक यंत्रात स्पष्ट दिसू लागते. अशा इंगजी 'X' अक्षरासारख्या रचनेत ज्या बिंदूत गुणसूत्र चिकटतात त्या बिंदूला 'चिऍस्मा' म्हणतात आणि सहभागी गुणसूत्र भुजाना "चैऍस्मॅटा" किंवा "फुली" असे म्हणतात. फुलीच्या ठिकाणी जनुकांची अदला-बदल होते. (आकृती क्र. 2 पहा.) चैऍस्मॅटा मध्ये गुणसूत्रात पारगती झाल्यामुळे ती एकसमान (identical) रहात नाहीत. 

=================

3] *जनुकीय पारगती (crossing over) म्हणजे काय?*

उत्तर:

◆ चैऍस्मॅटा मध्ये परस्परांना चिकटलेल्या समजात गुणसूत्रात जनुकांची अदला-बदल होते. या प्रक्रियेला जनुकीय पारगती (crossing over) असे म्हणतात. (सोबत दिलेली आकृती क्र. 3 पहा.) 

◆ पारगती नंतर समजात गुणसूत्रामध्ये जनुकांची नवी रचना होते. त्यालाच "जनुकाचे पुनःसंयोजन" असे म्हणतात. 

==================

4] *जनुकीय पारगती/ जनुकीय पुनः संयोजनचे महत्व स्पष्ट करा.*

# गुणसूत्रात नवीन जुळणी झाल्यामुळे पुढच्या पिढीत विविधता निर्माण होते.

# नवे जनुकीय बदल उत्क्रांतीस कारणीभूत ठरतात.

# नवनवीन प्रजातींची निर्मिती करता येऊ शकते. (विशेषतः वनस्पतीमध्ये) 

================

*टीप*- पाठयपुस्तकात फारच त्रोटक माहिती दिली आहे. जिज्ञासू विद्यार्थ्यांसाठी आणि संकल्पना स्पष्ट व्हावी या उद्देशाने थोडी सविस्तर माहिती देण्याचा प्रयत्न केला आहे. 

■■■

...

★ *मागील सर्व लेख मिळवण्यासाठी खालील लिंकवर क्लीक करा.*

https://shrishail-mathapati.blogspot.com/

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

Article-31

Article-3⃣1⃣

*Self-practice*

10 th -Science Part 2

Topic 2: *Life Process in Living organisms Part-1*

================

 *Today's exercise*

Explain the difference between mitosis and meiosis. Use the following points.

# Meaning

# Type of reproduction

# Takes place in

# Necessary for

# Produces 

# No. Of divisions

# Mother cell

# Chromosome numbers

# Steps involved

================

 *Resolve doubts *

1) *What is the sight of meiosis in the body?*

 Answer:

 ◆ Meiosis occurs in the sex cells of an organism.  But it is also misinterpreted to mean that cell division occurs in sperm and ovum.  Sperm and ovum are the names of the progenitor cells formed by meiosis. 

◆ Sperm are formed by meiotic division in the germinal epitheliul cells of the male testicles.

◆ A female child borns with about 1 million eggs in the ovary. By the time a female reaches puberty nearly 3 lakh eggs are in her ovary. In mature female generally every month an ovum is released in oviuct.

That is, both the sperm and the ovum are haploid gametes formed by meiosis.

2) *What is the duration of meiosis in humans?*

 Answer:

◆ Sperm production begins when a man reaches puberty and continues throughout his life. A healthy adult male produces millions of sperm in a single day.

◆ In female, an ovum is released each month by ovulation process. The ovulation process lasts for 40 to 45 years of her age.

3) *What are homologous chromosomes?*

Answer:

◆ A pair of diploid chromosomes one from the mother and another from the father is called a homologous chromosome.

◆ The height, thickness, gene sequence and location of the centromere of both these chromosomes are identical. 

4) *What are sister chromatids?*

Answer:

◆ Duplicate copies of genes are made in cell division.

◆ The 'n' chromosome from the mother and its duplicate together form the 2n diploid chromosome. They are both identical in all respects so they are called as sisters chromosomes. 

◆ Similarly, 2n chromosome are formed from the n chromosome from the father. (See accompanying figure.)

We will deal with the rest of the questions tomorrow.

 ■■■

 ...

 ★ *Click on the link below to get all the previous articles.*

 https://shrishail-mathapati.blogspot.com/

 💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

लेखांक-31

लेखांक-3⃣1⃣

💢 *स्वअभ्यास*

इ.10 वी-विज्ञान भाग 2

प्रकरण 2: *सजीवांतील जीवनप्रक्रिया भाग-1*

================

*आजचा स्वाध्याय*

खालील मुद्द्यांच्या आधारे

सूत्री आणि अर्धसूत्री विभाजनातील फरक  लिहा. 

# अर्थ

# प्रजननाचा प्रकार

# आढळ

# गरज

# अंतिम निर्मिती

# एकूण विभाजन संख्या

# जनक पेशी

# गुणसूत्र संख्या

# टप्पे

================

*शंका निरसन*

1) *अर्धसूत्री विभाजनाचे शरीरातील स्थान कोणते?*

उत्तर: 

◆ अर्धसूत्री विभाजन सजीवाच्या लिंग पेशीत घडून येते. परंतु याचा अर्थ शुक्राणू आणि अंडाणू मध्ये पेशी विभाजन घडून येते असा चुकीचा अर्थ घेतला जातो. शुक्राणू आणि अंडाणू ही अर्धगुणसूत्रातून तयार झालेल्या जन्य पेशींची नावे आहेत.

◆ नराच्या वृषणातील जननद अधिस्तर (Germinal epithelium) पेशीमध्ये अर्धसूत्री विभाजन होऊन शुक्राणू तयार होतात.

◆ स्त्रियांमध्ये जन्मताच अंडाशयात अर्धसूत्री पेशी विभाजन होऊन साधारण 3 लाख अंडाणू तयार झालेले असतात. पौगंडावस्थेत दर महिन्याला एक याप्रमाणे ते उदरपोकळीत सोडले जातात. 

◆ म्हणजे शुक्राणू आणि अंडपेशी ही दोन्ही अर्धसूत्री विभाजनाने तयार झालेली हेप्लॉईड युग्मके आहेत. 

2) *मानवामधील अर्धसूत्री विभाजनाचा कालावधी कोणता असतो.?*

उत्तर: 

◆ पुरुष यौवनावस्थेत पोहोचल्यानंतर शुक्राणू निर्मितीला प्रारंभ होते ती आयष्यभर चालू राहते. एका दिवसात निरोगी प्रौढ नर लक्षवधी शुक्राणू निर्माण करतो.

◆ स्त्रियांमध्ये पौगंडावस्थेत दर महिन्याला एक अंडाणू पक्व होऊन उदर पोकळीत सोडला जातो. ही अंडाणू निर्मिती क्रिया स्त्रीच्या वयाच्या 40 ते 45 वर्षापर्यंत चालते. 

3) *समजात गुणसूत्रे (homologous chromosomes) म्हणजे काय?*

उत्तर: 

◆ एक आईकडून आणि दुसरे वडीलाकडून आलेल्या डिप्लोईड गुणसूत्र जोडीला समजात गुणसूत्र म्हणतात. 

◆ या दोन्ही गुणसूत्रांची उंची, जाडी, जनुक क्रम आणि गुणसूत्र बिंदूचे स्थान इ. बाबी एकसारखे असतात. 

4) *गुणसूत्र भगिनी (sister chromatids) म्हणजे काय?*

उत्तर: 

◆ पेशी विभाजनात समजात गुणसूत्रांच्या (डुप्लिकेट) प्रति तयार केल्या जातात. 

◆ आईकडून आलेले n गुणसूत्र व त्याचा डुप्लिकेट मिळून 2n गुणसूत्र भगिनी तयार होतात. ते दोन्ही सर्व बाबतीत एकसारखे असतात म्हणून त्यांना गुणसूत्र भगिनी म्हणतात. 

◆ असेच वडिलाकडून आलेल्या 'n' गुणसूत्रपासून '2n' गुणसूत्र भगिनी तयार केल्या जातात. (सोबत दिलेली आकृती पहा.) 

उर्वरित प्रश्न उद्या पाहू. 

■■■

...

★ *मागील सर्व लेख मिळवण्यासाठी खालील लिंकवर क्लीक करा.*

https://shrishail-mathapati.blogspot.com/

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

लेखांक-30

लेखांक-3⃣0⃣

💢 *स्वअभ्यास*

इ.10 वी-विज्ञान भाग 2

प्रकरण 2: *सजीवांतील जीवनप्रक्रिया भाग-1*

================

*आजचा स्वाध्याय*

1) अर्धगुणसूत्री विभाजनाच्या पहिल्या पूर्वावस्थेतील पाच अवस्थांचे योग्य आकृत्यांच्या आधारे वर्णन लिहा. 

2) सोबत दिलेल्या लिंकवर क्लीक करून गुणसूत्री विभाजनाचा व्हिडीओ पहा. 

https://youtu.be/xsrH050wnIA

================

*अर्धगुणसूत्री विभाजन* Meiosis

[ *टीप*- यात पूर्वावस्था -1 हा भाग सर्वात महत्वाचा आहे. तो समजपूर्वक वाचा. बाकी सर्व माहिती साधारण सूत्री विभाजना सारखीच आहे. ]

■ या पेशीविभाजनाचे नाव 'अर्धगुणसूत्री' असे का ठेवले असेल?

# Meiosis मधील meion या ग्रीक शब्दाचा अर्थ lessening म्हणजे 'कमी होणे'असा आहे. या विभाजनात गुणसूत्रांची संख्या अर्धी (half) होते म्हणून मराठीत 'अर्धगुणसूत्री' हा शब्द वापरला आहे. 

■ *अर्थ:*- अर्धसूत्री विभाजनात एका (2n) पेशीपासून 4 एकगुणी (n) युग्मकपेशी तयार होतात. या चारही जन्य पेशीत गुणसूत्रांची संख्या जनक पेशींच्या गुणसूत्रांच्या संख्येच्या अर्धी (n) असते. 

■ *आढळ*:*- 

# अर्धसूत्री विभाजन सजीवांच्या जनन/लिंग पेशीत घडून येते. 

■ *उद्देश:*- 

प्रजननासाठी शुक्राणू किंवा अंडाणू निर्माण करणे. 

■ *विभाजन प्रक्रिया*

या प्रक्रियेत एका पेशीचे दोन वेळा विभाजन होते आणि चार जन्य पेशी तयार होतात. या दोन विभाजनांचा उल्लेख "अर्धसूत्री विभाजन-1" आणि "अर्धसूत्री विभाजन- 2" असा केला जातो.

--------------------------------

*अ) अर्धसूत्री विभाजन-1*

■ *पूर्वतयारी (इंटरफेज)*

अर्धसूत्री विभाजन 1 मध्ये साधारण सूत्री विभाजनातील  G1, S आणि G2 अवस्थाप्रमाणे पूर्वतयारी केली जाते.

★IMP

■ P1 *पूर्वावस्था -1*

[याअंतर्गत पाच टप्पे येतात.]

i) *वलयीभवन:* Leptotene:

गुणसूत्रांचे वलयीभवन होते.

ii) *गुणसूत्र मिलन:* Zygotene:

समजात गुणसूत्रांची जोडणी 'X' आकारात होते. दोन जोड्या एकमेकाला चिकटून चतुष्क तयार होते.

iii) *आलिंगन:* Pachytene: 

समजात गुणसूत्रांच्या चतुष्काचे घनिभवन होते आणि त्यातील गुणसूत्र भगिनी नसणाऱ्या भुजामध्ये 'पारगती' घडून येते.

iv) *विलगीकरण:* Diplotene:

चतुष्कातील चिकटलेल्या गुणसूत्र भुजा विलग होतात. 

v) *द्विगुणन व ध्रुवीकरण:* Diakinesis:

एका ताराकेंद्राचे दोन ताराकेंद्र तयार होतात. ताराकेंद्र विरुद्ध दिशेला जातात. केंद्रक आवरण अदृश्य होते.

■ M1 *मध्यावस्था 1* 

तुर्कतंतू चतुष्काच्या गुणसुत्रबिंदूला चिकटतात व प्रसरण पावत त्यांची विषुववृत्तावर सरळ रेषेत रचना करतात.

■ A1 *पश्चावस्था 1*

तुर्कतंतू आकुंचन पावू लागतात आणि चतुष्काचे विभाजन करून युगल गुणसूत्रांना ध्रुवाकडे खेचू लागतात. 

■ T1 *अंत्यावस्था 1*

अवलयीभवन, केंद्रक निर्मिती आणि परीकल विभाजन होऊन दोन एकगुणी कन्या पेशी तयार होतात. 

================

*ब) अर्धसूत्री विभाजन-2*

पहिल्या पेशीविभाजना नंतर इंटरफेज 2 द्वारे दुसऱ्या विभाजनाची तयारी केली जाते. ही प्रक्रिया अल्पकाळात पूर्ण होते.

त्यानंतर अर्धसूत्री विभाजन-२ ची प्रक्रिया सुरू होते आणि ती साधारण सूत्री विभाजनासारखी असते. यात भाग 1 मध्ये तयार झालेल्या दोन जन्य पेशी भाग घेतात.

■ P2 *पूर्वावस्था 2*

गुणसूत्रांचे घनिभवन, केंद्रकावरण विरघळणे, ताराकेंद्र द्विगुणित होणे या क्रिया होतात.

■ M2 *मध्यावस्था 2* 

तारकेंद्राचे ध्रुवीकरण, तुर्कतंतू निर्मिती आणि गुणसूत्र पेशी मध्यावर रचले जातात.

■ A2 *पश्चावस्था 2*

तुर्कतंतू आक्रसतात, गुणसूत्र भगिनी विलग होतात व ध्रुवाकडे खेचले जातात.

■ T2 *अंत्यावस्था 2*

अवलयीभवन, केंद्रक निर्मिती आणि परीकल विभाजन होऊन चार एकगुणी युग्मक पेशी तयार होतात. 

याप्रमाणे एक द्विगुणीत (2n) लिंग पेशीपासून चार एकगुणीत (n) युग्मक पेशी तयार होतात. या चारही जन्यपेशी पारगतीमुळे  जनुकीयदृष्ट्या जनक पेशीपेक्षा आणि एकमेकांपेक्षा वेगवेगळ्या असतात.

*समजात गुणसूत्रे, पारगती, चतुष्क आदी शब्दांचा अर्थ आपण उद्या पाहूया*

■■■

★ *मागील सर्व लेख मिळवण्यासाठी खालील लिंकवर क्लीक करा.*

https://shrishail-mathapati.blogspot.com/

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

Article-29

Article-2⃣9⃣

*Self-practice*

10 th -Science Part 2

Topic 2: *Life Process in Living organisms Part-1*

★★★★★★★★★

*Today's exercise*

1) Describe mitosis in detail with the help of diagrams.

2) Click on the link given below to see the video.

https://youtu.be/c5hA0WCv1lg ================

 *Mitosis*

Continuing ...

3) *Anaphase*

Spindle fibers are attached to the chromosome. These spindle fibres begin to shrunk and pull the sister chromatids towards the poles. This causes slight increase in the cell size near the poles.

4) *Telophase*

◆ *Chromosome seggregation*: - Chromosomes that reach both the poles of the cell come together.

◆ *nuclear membrane formation:* - Nuclear membrane is formed surrounding both the sets of chromosomes. As a result, two identical nuclei are formed in a single cell.

◆ *Unfolding:* - Unfolding or de- condensation of  chromosomes takes place and are transformed into DNA thread again.

◆ *Spindle fiber disappears* and nucleoli appear in both nuclei.

--------------------------------

B] *Cytokinesis*

◆ *Starts:* - Cell division begins after the end of telophase. 

◆ *Contraction:* - The cell membrane in the center of the cell begins to contract.

◆ *Notch formation:* - A parallel notch is formed at the equatorial surface of the cell and it gradually deepens.

◆ *Completeness:* - The notching completes and two new daughter cells are formed.

◆ *Exception:* - In plant cells, instead of a notch, a cell plate is formed and the cytokinesis takes place.

---------------------------------

*Advantages of mitosis*

Mitosis is required for the following reasons:

◆ *Growth* - For body growth

◆ *Repair* to make up for the wear and tear of the body caused by aging of cells.

◆ To heal the *wounds*

◆ For the formation of *blood cells*

===============

■ Trick to remember the four stages of mitosis. 

Remember word *I, PMAT* 

It means "I Pee on MAT"

'I' means Interphase, P = Prophase, M = Metaphase, A = Anaphase and T = Telophase.

===============

*Question-1* 

Why the pair of chromosomes given the feminine name "Sister Chromatid" and the progenitor cell as "Daughter Cell"?

*Answer* - 

The cell that divides is called 'mother cell'.  However, after cell division, the mother cell is transformed into two newborn cells.  These genital cells also have the ability to divide (reproduce) so they are called 'daughter cells'. In human culture, woman is considered as a symbol of fertility. Therefore, mother cells, daughter cells and sister chromatids may have been named so.

■■■

★ *Click on the link below to get all the previous articles.*

 https://shrishail-mathapati.blogspot.com/

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

लेखांक-29

लेखांक-2⃣9⃣

💢 *स्वअभ्यास*

इ.10 वी-विज्ञान भाग 2

प्रकरण 2: *सजीवांतील जीवनप्रक्रिया भाग-1*

================

*आजचा स्वाध्याय*

1) आकृतीच्या मदतीने सूत्री विभाजनाचे सविस्तर वर्णन करा.

2) सूत्री विभाजनाचा व्हिडीओ पाहण्यासाठी खालील लिंकवर क्लीक करा.

https://youtu.be/c5hA0WCv1lg

================

*सूत्री विभाजन* Mitosis

पुढे चालू...

3) *पश्चावस्था* Anaphase

गुणसूत्रबिंदूला तुर्कतंतू जोडलेले असतात. हे तुर्कतंतू आक्रसू लागतात. त्यांच्या सहाय्याने सिस्टर क्रोमॅटिडना (मूळ+प्रत= गुणसूत्र भगिनी) विरुद्ध दिशेला खेचले जाते. त्यामुळे ध्रुवाकडे पेशींचा आकार किंचित वाढतो. 

4) *अंत्यावस्था:* Telophase

◆ *गुणसूत्रांचे एकत्रीकरण*:- पेशीच्या दोन्ही ध्रुवाजवळ पोहोचलेली गुणसूत्रे एकत्र जमतात.

◆ *केंद्रकावरण निर्मिती:*- गुणसूत्रांच्या दोन्ही संचाभोवती केंद्रकावरण तयार होते. त्यामुळे एका पेशीत दोन जन्य केंद्रके (daughter nuclei) तयार होतात. 

◆ *अवलयीभवन:*- गुणसूत्रांची वलये उलगडतात व त्यांचे रूपांतर पुन्हा DNA धाग्यात होते.

◆ *तुर्कतंतू नाहीसे होतात* आणि दोन्ही केंद्रकात केंद्रकी दिसू लागतात. 

-------------------------------

ब] *परीकल विभाजन*

◆ *प्रारंभ:*- अंत्यवस्थेनंतर पेशींद्रव्याच्या विभाजनाला सुरवात होते.

◆ *आकुंचन:*- पेशीच्या मध्यभागातील पेशीपटल आकुंचन पावू लागते.

◆ *खाच निर्मिती:*- पेशीच्या विषुववृत्तीय प्रतलाला एक समांतर खाच तयार होऊन ती हळूहळू खोलवर जाते.

◆ *पूर्णत्व:*- खाच पूर्णत्वाला जाऊन दोन नव्या जन्य पेशी तयार होतात. 

◆ *अपवाद:*- वनस्पती पेशीमध्ये खाच ऐवजी एक परिपटल तयार होऊन परीकल विभाजन होते. 

-------------------------------

■ *सूत्री विभाजनाचे फायदे*

सूत्री विभाजन खालील गोष्टीसाठी आवश्यक आहे.

◆ *वाढ*- शरीराच्या वाढीसाठी 

◆ *झीज* पेशी जीर्ण होण्याने शरीराची झालेली झीज भरून काढण्यासाठी

◆ *जखमा* भरून काढण्यासाठी

◆ *रक्तपेशी* निर्मितीसाठी

================

■ परीक्षेच्या दृष्टीने सूत्री विभाजनातील चार अवस्था क्रमवार कसे लक्षात ठेवाल?

पूर्वावस्था, मध्यावस्था, पश्चावस्था आणि अंत्यावस्था या चार अवस्था क्रमवार लक्षात राहण्यासाठी खालील वाक्य पाठ करा.

सूर्य *पूर्वे*ला उगवून *मध्या*वर येतो आणि *पश्चि*मेला *अंत*र्धान पावतो.

इंग्रजीमध्ये हे लक्षात ठेवणे अधिक सुलभ आहे. 

*I,PMAT* म्हणजे "I Pee on MAT"

यात 'I' म्हणजे Interphase, P= Prophase, M= Metaphase, A= Anaphase and T= Telophase.  

================

*प्रश्न-1* गुणसूत्राच्या जोडीला "सिस्टर क्रोमॅटिड" व जन्य पेशीला "डॉटर सेल" असे स्त्रीवाचक नाव का दिले आहे?

*उत्तर*- ज्या पेशीचे विभाजन होते त्याला 'मातृपेशी पेशी' म्हणतात. मात्र पेशींविभाजना नंतर मातृपेशीचे अस्तित्व नाहीसे होऊन त्याचे दोन नवजात जन्य पेशीत रूपांतर होते. त्या जन्य पेशीमध्ये देखील विभाजित होण्याची (प्रजननाची) क्षमता असते म्हणून त्यांना 'कन्या पेशी' असे संबोधतात. मानवी संस्कृतीत स्त्री ही प्रजननाचे प्रतीक मानली जाते. त्यामुळे मातृ पेशी, कन्या पेशी, गुणसूत्र भगिनी ही सांकेतिक नावे ठेवण्यात आली असावीत.

■■■

★ *मागील सर्व लेख मिळवण्यासाठी खालील लिंकवर क्लीक करा.*

https://shrishail-mathapati.blogspot.com/

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

Article-28

Article-2⃣8⃣

*Self-practice*

10 th -Science Part 2

Topic 2: *Life Process in Living organisms Part-1*

★★★★★★★★★

Today we are going to learn Mitosis and I need your undivided attention.

😊

🔹 *Mitosis*

*Meaning:* - In mitosis, a mother cell divides into two identical daughter cells.

Mitos in Latin means thread;  osis means action / process.  This means the process of splitting the DNA thread. 

*Occurance:* - Mitosis occurs in asexual cells such as somatic cells and stem cells.

■ *Steps:* - Mitosis occurs mainly in two steps.

1) *Karyokinesis*: Greek word  Karyos means nucleus. Hence it is also called nuclear division.

 2) *Cytokinesis*: Cytos means cytoplasm.  Hence it is also called splitting of cytoplasm.

 -------------------------------------

🔹 *Extra but necessary*

*Preparation for cell division*

The cell receives a message through a chemical signal as to when to start and when to stop the cell division process. Preparation begins with the storage of extra energy and nutrients as soon as the message is received.  These preparations are represented in three stages.

1) *G1-stage:* - In this gap 1 stage, all the cell organelles except the nucleus are duplicated.

2) *S-Stage:* - In this synthesis stage DNA is replicated.  

3) *G2 stage:* - In this gap 2 stage, the required enzymes for cell division are generated.

All three of these stages are collectively referred to as *"interphase"*. The cell then turns to kariokinesis.

*Note* - The above three stages are not mentioned in the textbook. This will not be questioned even in the exam. The cell division process takes about 4 hours to complete.  More than half of that time is spent in pre-preparation.  Therefore, considering the importance of pre- preparation, this information is given here so that it will help you to understand the process. 

------------------------------------

The karyokinesis is completed in the following four steps.  

1) Prophase 2) Metaphase 3) Anaphase and 4) Telophase.

🔹1) *Prophase:* -

◆ *Folding of DNA* - In this process DNA strands are wrapped. As a result, they become thick and dense.

◆ *Centriole formation:* -

Centriole in the cell doubles and the two newly formed centrioles move towards the opposite poles of the cell.

◆ *Disappearance of nucleus:* - 

Gradually nuclear membrane and nucleus begin to disappear.

🔹 2) *Metaphase:* -

◆ *Sister chromatide formation:* -

The condensation of chromosomes is complete. Coiled original and duplicate DNA are stapled near the centromere. They are called "sister chromatids".  Because they have  identical genetic information. 

◆ *Chromosome arrangment:* -

All the chromosomes are arranged parallel to the equatorial plane (center) of the cell.

◆ *Spindle fibre production:* -

Centrioles produce spindle fibres. These spindle fibres grow and attach to centromere of chromosomes arranged on equator. 

We will discuss the remaining two stages and  cytokinesis   tomorrow.  No assignments given today.  But read the given information again and again.

 ■■■

...✍

★ *Click on the link below to get all the previous articles.*

https://shrishail-mathapati.blogspot.com/

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

लेखांक-28

लेखांक-2⃣8⃣

💢 *स्वअभ्यास*

इ.10 वी-विज्ञान भाग 2

प्रकरण 2: *सजीवांतील जीवनप्रक्रिया भाग-1*

=================

*सूत्री विभाजन* Mitosis

■ *अर्थ :*- सूत्री विभाजनात एका जनन (mother) पेशीचे दोन एकसारख्या जन्य  (daughter) पेशीत विभाजन होते. 

लॅटीनमध्ये Mitos म्हणजे धागा; osis म्हणजे कृती/प्रक्रिया. याचा अर्थ DNA धाग्याच्या विभाजनाची प्रक्रिया होय. मराठीत 'सूत्री विभाजन' म्हणजे 'गुणसूत्राच्या विभाजनाची प्रक्रिया' असा अर्थ होतो. 

■ *आढळ:*- सूत्री विभाजन कायिक पेशी आणि मूलपेशी यासारख्या अलिंगी पेशीत घडून येते. 

■ *टप्पे:*- सूत्री विभाजन मुख्यतः दोन टप्प्यात घडून येते.

अ) *प्रकल विभाजन*: संस्कृत भाषेत प्रकल म्हणजे केंद्रक. म्हणून याला केंद्रकाचे विभाजन असे सुद्धा म्हणतात.

ब) *परीकल विभाजन*: परीकल म्हणजे जीवद्रव्य. म्हणून याला जीवद्रव्याचे विभाजन असे सुद्धा म्हणतात. 

-------------------------------------

*अवांतर पण आवश्यक*

■ * पेशी विभाजनाची पूर्वतयारी*

पेशी विभाजन प्रक्रिया कधी सुरु करायची आणि कधी थांबवायची यासाठी पेशीला रासायनिक संकेताद्वारे संदेश मिळतो. संदेश प्राप्त होताच अतिरिक्त ऊर्जा आणि पोषद्रव्यांचा साठा करण्यापासून पूर्वतयारीला प्रारंभ होतो. ही पूर्वतयारी तीन अवस्थामध्ये दर्शवतात.

1) *G1- अवस्था:*- या गॅप 1 अवस्थेत केंद्रकाव्यतिरिक्त इतर सर्व पेशी अंगकांच्या प्रति (Dupicate) तयार केल्या जातात.

2) *S- अवस्था:*- या सिन्थेसिस अवस्थेत DNA च्या प्रति तयार केल्या जातात. 

3) *G2 अवस्था:*- या गॅप 2 अवस्थेत पेशी विभाजनासाठी आवश्यक विकरे तयार केली जातात.

या तीनही अवस्थाना एकत्रितपणे *"इंटरफेज"* असे संबोधतात. यानंतर पेशी प्रकल विभाजनाकडे वळते. 

*टीप*- वरील तीन अवस्थांचा उल्लेख पाठयपुस्तकात नाही. परीक्षेत सुद्धा यावर प्रश्न विचारला जाणार नाही. पेशी विभाजन प्रक्रिया पूर्ण होण्यास साधारण 4 तास लागतात. त्यातील अर्ध्याहून अधिक काळ पेशी पूर्व तयारीत व्यतीत करतो. म्हणून पूर्वतयारीचे महत्व ओळखून ही माहिती तुम्हाला भविष्यात उपयोगी पडेल या उद्देशाने इथे दिली आहे.

------------------------------------

अ) *प्रकल विभाजन*

प्रकल विभाजन खालील चार पायऱ्यांमध्ये पूर्ण होते. 

1) पूर्वावस्था 2) मध्यावस्था 3) पश्चावस्था आणि 4) अंत्यावस्था.

1) *पूर्वावस्था:*-

◆ *वलयीभवन*- या क्रियेत DNA चे धागे गुंडाळले जातात. त्यामुळे ते आखूड व जाड होतात. 

◆ *तारा केंद्र निर्मिती:*- पेशीतील एकमेव ताराकेंद्र द्विगुणीत होते आणि तयार झालेले दोन ताराकेंद्र पेशींच्या विरुद्ध ध्रुवाकडे जातात. 

◆ *केंद्रकावरण अदृश्य होणे:*- हळूहळू केंद्रकावरण व केंद्रकी नाहीसे व्हायला सुरुवात होते.

----------------------------------

2) *मध्यावस्था:*- 

◆ *अर्धगुणसूत्र निर्मिती:*- 

गुणसूत्रांचे घनीभवन पूर्ण होते.  गुंडाळलेले मूळ आणि डुप्लिकेट DNA, गुणसूत्रबिंदू जवळ स्टेपल केले जातात. त्यांना "सिस्टर क्रोमॅटिड" म्हणतात. कारण त्यांच्यातील जनुक एकसारखे असतात. 

◆ *गुणसूत्रांची संरचना:*- 

सर्व गुणसूत्रे पेशीच्या विषुववृत्तीय प्रतलाला (मध्यावर) समांतर अवस्थेत रचले जातात. 

◆ *तुर्कतंतू निर्मिती:*- 

दोन्ही तारा केंद्रातून तुर्कतंतू निघून ते गुणसूत्रबिंदूला जोडले जातात.

उर्वरित दोन अवस्था आणि परीकल विभाजन आपण उद्या पाहू. आज स्वाध्याय दिलेला नाही. मात्र वरील माहिती समजपूर्वक पुन्हा पुन्हा वाचा. 

■■■

...✍

*श्रीशैल मठपती,* कोल्हापूर

★ *मागील सर्व लेख मिळवण्यासाठी खालील लिंकवर क्लीक करा.*

https://shrishail-mathapati.blogspot.com/

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

लेखांक-27

लेखांक-2⃣7⃣

💢 *स्वअभ्यास*

इ.10 वी-विज्ञान भाग 2

प्रकरण 2: *सजीवांतील जीवनप्रक्रिया भाग-1*

★★★★★★★★★

*आजचा स्वाध्याय*: 

पाठयपुस्तकातील पृष्ठ क्र. 18 व 19 वरील 'सूत्री विभाजन' हा घटक समजपूर्वक वाचा. 

◆◆◆◆◆◆◆◆◆◆◆◆

पेशी विभाजनाची प्रक्रिया समजण्यासाठी काही मूलभूत संकल्पना स्पष्ट होणे गरजेचे आहे. म्हणून गेले दोन दिवस त्याविषयी विस्ताराने लिहीत आहे. 

*गुणसूत्रे* 

🔹 *DNA आणि गुणसूत्र यातील फरक*

प्रत्येक पेशीत केंद्रक हे प्रधान अंगक असते. केंद्रकात केंद्रकआम्ल असते. हे केंद्रकआम्ल म्हणजे DNA (डिओक्सिरायबोज न्यूक्लिक आम्ल) होय. इलेक्ट्रॉन सूक्ष्मदर्शक यंत्राखाली पाहिल्यानंतर द्रवरूप भासणारे हे केंद्रकआम्ल म्हणजे DNA चे (रंगसूत्राचे) लांबच लांब धागे आहेत हे स्पष्ट होते. 

पेशीविभाजन प्रक्रिया सुरू झाल्यावर हे धागे स्प्रिंगसारखे गुंडाळायला सुरवात होतात आणि त्यापासून इंग्रजी एक्स (X) आकारासारखे गुणसूत्रांची जोडी तयार होतात. एक्स आकाराच्या मध्यबिंदूला "गुणसूत्र बिंदू" म्हणतात. या गुणसूत्र बिंदूला दोन 'गुणसूत्र' चिकटलेले असतात. 

🔹 *मानवामध्ये किती गुणसूत्र असतात?*

मानवामध्ये एका कायिक पेशीत एकूण 46 गुणसूत्रे, म्हणजेच गुणसूत्राच्या 23 जोड्या असतात. म्हणून कायिक पेशींना डिप्लोईड (2n) असे म्हणतात. मात्र एका जनन पेशीत फक्त 23 गुणसूत्रे असतात म्हणून त्यांना हेप्लॉईड (n) असे म्हणतात. 

◆ आपल्या शरीरात फक्त 46 गुणसूत्रे असतात असा एक गैरसमज आहे. आपल्या शरीरातील प्रत्येक पेशीत 46 गुणसूत्रे असतात. म्हणजे आपल्या शरीरातील प्रत्येक कायिक पेशीत 46 गुणसूत्रे असतात. मग शरीरातील अब्जावधी कायिक पेशीत एकूण किती गुणसूत्रे असतील याचा तुम्हीच हिशोब करा. उत्तर- 'अगणित' येईल ना? मात्र एक गोष्ट लक्षात ठेवा, प्रत्येक पेशीत त्याचप्रकारची गुणसूत्रे असतात. पेशींगणिक त्यांच्यात बदल होत नाही हे विशेष. फक्त उत्परिवर्तन झाले तरच जनुकांचा क्रम बदलतो. 

🔹 *पेशीविभाजना वेळी गुणसूत्राची संख्या किती असते?*

पेशी विभाजनात एका कायिक पेशीपासून तसाच डुप्लिकेट पेशी तयार करायचा असतो. त्यामुळे विभाजनापूर्वी पेशी तिच्या केंद्रकात असलेल्या 46 गुणसूत्राची संख्या दुप्पट (द्विगुणित) करते. म्हणजे 46 (2n) गुणसूत्रांचे 92 (4n) गुणसूत्रे तयार होतात. [इथे n म्हणजे 23गुणसूत्रांचा एक संच] जनन पेशीत 23 (n) गुणसूत्रांचे 46 (2n) तयार होतात. 

🔹 *DNA का गुंडाळला जातो?*

DNA चे लांबच लांब धागे केंद्रकात अत्यंत कमी जागेत सामावलेले असतात. पेशी विभाजना पूर्वी त्यांना आपली संख्या दुप्पट करायची असते आणि तेवढे सर्व DNA त्याच जागेत सामावले जावेत यासाठी DNA चा धागा गुंडाळून त्याचे कुंतल तयार होतोे. जेणेकरून कमी जागेत जास्त DNA मावतात. DNA ला गुंडाळण्यासाठी केंद्रकातील हिस्टोन हे प्रथिन मदत करते. कोणते जनुक प्रकट करावयाचे आणि कोणते झाकून ठेवायचे हे देखील यात ठरवले जाते. 

🔹 *एक पेशी त्याच्या जीवन काळात जास्ती जास्त किती वेळा विभाजित होते?*

प्रत्येक पेशींचा जीवनकाल वेगवेगळा आहे. विविध पेशी 4 दिवसापासून 8 वर्षापर्यंत जगतात. पेशीच्या जीवन काळात किमान 50 ते 70 वेळा पेशींचे विभाजन होते. जस जसे त्याचे विभाजन होते तसे त्याच्या गुणसूत्रातील एका भुजेची लांबी कमी कमी होत जाते. यावरून गुणसूत्रांचे 4 प्रकार पडतात. 1) मध्यकेंद्री 2) उपमध्यकेंद्री 3) अग्रकेंद्री आणि 4) अंत्यकेंद्री.

गुणसूत्राच्या या प्रकाराची सविस्तर माहिती इयत्ता 9 वी च्या पुस्तकात पान नं. 181 वर आहे. 

■■■

...✍

*श्रीशैल मठपती,* कोल्हापूर

(9922242470)

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

Article-27

Article-2⃣7⃣

*Self-practice*

10 th -Science Part 2

Topic 2: *Life Process in Living organisms Part-1*

 ★★★★★★★★★

 *Today's exercise*

Read the unit "Mitosis" from your textbook. Page No. 18 and 19. 

 ◆◆◆◆◆◆◆◆◆◆◆◆

To understand the process of cell division, some basic concepts need to be clarified.  So the last two days I have been writing about it in detail.

 *Learn Chromosomes*

🔹 *What is the differences between DNA and chromosomes?*

◆ The nucleus is major organ of every cell. The nucleus contains the nucleic acids. This nucleic acid is DNA (deoxyribonucleic acid).  When viewed under an electron microscope, it becomes clear that these nucleic acids, which look like liquids, are long strands of DNA.

◆ As the cell division process begins, these threads begin to wind up like a spring, forming the X-shaped pair of chromosomes.  Midpoint of X-shaped chromosome is called as "centromere". Two 'chromosomes' are attached to this centromere.

🔹 *How many chromosomes are there in a human?*

In humans, a single cell contains a total of 46 chromosomes or 23 pairs of chromosomes.  Therefore, somatic cells are called diploid (2n) cells. However a single germ cell has only 23  chromosomes, they are called haploid (n) cells.

There is a misconception that our body has only 46 chromosomes.  There are 46 chromosomes in a single cell in our body.  This means that there are 46 chromosomes in each cell of our body.  Now you calculate the total number of chromosomes in the billions of cells in the body. Answer, would be 'Countless'. Isn't it?  But remember one thing, every cell has the same set of chromosomes. The sequence of genes changes only when there is a mutation.

🔹 *What is the number of chromosomes at the time of cell division?*

In cell division a duplicate cell is created from a single cell. So before division, the cell doubles the number of 46 chromosomes in its nucleus. That is, 46 (2n) chromosomes are doubled to 92 (4n) chromosomes. In a germ cell 23 (n) chromosomes were doubled to 46 (2n) chromosomes. (Here 'n' means one set of chromosomes i.e. 23 chromosomes)

🔹 *Why coiling of DNA takes place?*

Each chromosome within a cell has its own strand of DNA. So with 23 pairs of human chromosomes, every human cell should host 46 strands of DNA — each wrapped around hundreds of thousands of histones. This tight coiling helps the body to pack its long DNA  molecules into very tiny spaces.

DNA carries traits from one generation to the next.

🔹 *How many times does a cell divide in its lifetime?*

The lifespan of each cell is different. Different cells live from 4 days to 8 years. Cell division occurs at least 50 to 70 times during cell life. As it divides, the length of one arm in its chromosome decreases.  According the lenghth of telomeres chromosomes are classifieds in 4 groups.  1) Metacentric 2) sub-metacentric 3) Acrocentric and 4) Telocentric.

Detail information about types of chromosomes is given on page No.181 in class 9th textbook.

 ■■■

...✍

 *Shrishail Mathapati,* Kolhapur

(9922242470)

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

Article-26

Article-2⃣6⃣

*Self-practice*

10 th -Science Part 2

 Topic 2: *Life Process in Living Part-1*

 ★★★★★★★★★

 *Today's exercise*:

1) If possible, get the 8th standard science book and read carefuly the chapter "Cells and Cell Parts".

 ★★★★★★★★★★★

 *Inside the cell*

*Arjuna:* - Hey Keshav, I want to know about cell division.  Before that, tell me, do all the cells in the body divide?

*Shri krishna:* - Hey Parth, you have asked a very good question!  We have learned in the nineth standard that the human body consists of different types of cells and tissues.  Of these, cells such as heart cells, nerve cells, some muscle cells, and red blood cells do not divide. However, the body can create new versions of these cells. The rest of the cells divide in different ways.

*Arjun:* - It means, there are different types of cell division?

*Lord Krishn:* - Yes Parth, cell division takes place in three ways.  

1) binary fission 2)mitosis and 3) meiosis.

*Arjun:* - How to identify which cell divides in which cell?

*Lord Krishn:* - There are two main types of cells in the human body.  1) somatic cells and 2) germ cells.  Somatic (somat means body) cells are found everywhere in the body.  Genital cells (sex cells) are found in the genitals.  Mitosis occurs in somatic cells, while meiosis occurs in germ cells.  Binary fission occurs in some unicellular organisms.

*Arjun:* - Hey Keshav, I do not understand the meaning of the words- binary fission, mitosis and meiosis. 

*Shri Krishn:* - Hey Parth, step by step we are going to understand the meaning of these three words. We will first understand the mitosis. Before that, can you name the organs in the cells?

*Arjun:* - A few names can be mentioned. Such as, nucleus, endoplasmic reticulum, golgi complex, vacuole, plastids, lysosomes etc.

*Lord Krishn:* - Very nice! you know most of the organs. Each of these organs has a unique place in the cell.  Everyone’s work is important. As mentioned in today's exercise, the details of cell organs are given in the 8th standard textbook. If possible, read and understand the information. This will help you to understand process of cell division.  Okay ..... see you tomorrow.

*Arjun:* - Thank you Vasudev!

 ■■■

...

*Shrishail Mathapati,* Kolhapur 

(9922242470)

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

लेखांक-26

लेखांक-2⃣6⃣

💢 *स्वअभ्यास*

इ.10 वी-विज्ञान भाग 2

प्रकरण 2: *सजीवांतील जीवनप्रक्रिया भाग-1*

★★★★★★★★★

*आजचा स्वाध्याय*: 

1) शक्य असेल तर इयत्ता 8 वी चे विज्ञान पुस्तक मिळवून त्यातील "पेशी व पेशी अंगके" हे प्रकरण समजपूर्वक वाचा.

★★★★★★★★★★★

*पेशींचे अंतरंग*

*अर्जुन:*- हे केशव, पेशी विभाजना विषयीची माहिती मला जाणून घ्यायची आहे. तत्पूर्वी मला सांग शरीरातील सर्व पेशींचे विभाजन होते का?

*श्रीकृष्ण:*- हे पार्थ, खूप चांगला प्रश्न विचारलास! मानवी शरीरात विविध प्रकारच्या पेशी व ऊती असतात हे आपण इयत्ता नववीत शिकलो आहोत. यापैकी हृदयातील पेशी, चेता पेशी, कांही स्नायू पेशी, रक्तातील तांबड्या पेशी यासारख्या पेशींचे विभाजन होत नाही. मात्र या पेशी शरीरात तयार केल्या जातात. उर्वरित पेशींचे विविध प्रकारे पेशीविभाजन होते. 

*अर्जुन:* - म्हणजे पेशीविभाजनाचे सुद्धा विविध प्रकार आहेत?

*श्रीकृष्ण:*- हो पार्थ, पेशीविभाजन तीन प्रकारे होते. 1) द्विविभाजन 2) सूत्री विभाजन आणि 3) अर्धसूत्री विभाजन.

*अर्जुन:*-  पेशी कोणत्या प्रकारे विभाजीत होते हे कसे ओळखायचे? 

*श्रीकृष्ण:*- मानवी शरीरातील पेशींचे मुख्य दोन प्रकार पडतात. 1) कायिक पेशी आणि 2) जनन पेशी. कायिक (काया = शरीर) पेशी शरीरात सर्वत्र आढळतात. जनन पेशी (लिंग पेशी) जननेंद्रियात आढळतात. सूत्री विभाजन कायिक पेशीत तर अर्धसूत्री विभाजन जनन पेशीत घडून येते. काही एकपेशीय सुक्ष्मजीवांमध्ये द्विभाजन आढळते. 

*अर्जुन:*- हे केशव, मला द्विभाजन, सूत्री विभाजन आणि अर्धसूत्री विभाजन या शब्दांचा अर्थ समजला नाही. 

*श्रीकृष्ण:*- हे पार्थ, या तीनही शब्दांचा अर्थ आपण समजून घेणार आहोत पण टप्प्या-टप्प्याने. प्रारंभी आपण सूत्री विभाजन समजून घेणार आहोत. तत्पूर्वी पेशींमधील अंगकांची नावे तुला सांगता येतील का? 

*अर्जुन:*- थोडी नावे सांगता येतील. जसे की, केंद्रक, आंतरद्रव्य जालिका, गोल्जिपिंड, रिक्तिका, लवके, लयकरिका इत्यादी.

*श्रीकृष्ण:*- खूप छान! बहुतेक अंगकांची नावे तुला आठवतात. पेशीमध्ये या प्रत्येक अंगकाना वैशिष्ट्यपूर्ण स्थान आहे. प्रत्येकाचे कार्य महत्वपूर्ण आहे. आजच्या स्वाध्यायमध्ये उल्लेख केल्याप्रमाणे इयत्ता 8 वी च्या पुस्तकात पेशींच्या अंगकांची सविस्तर माहिती दिली आहे. शक्य झाल्यास ती माहिती वाचून, समजून घे. म्हणजे पेशीविभाजन हा भाग तुला समजायला मदत होईल. ठीक आहे.....पुन्हा उद्या भेटू.

*अर्जुन:*- धन्यवाद वासुदेव!

■■■

...✍

*श्रीशैल मठपती,* कोल्हापूर

(9922242470)

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

Article-25

Article-2⃣5⃣

*Self-Practice*

Std.10th -Science Part 2

Topic 2: *Life Process in Living Organisms Part-1*

 ★★★★★★★★★

*Today's exercise*:

1) “Explain the importance of water in our body.

2) "Fibers are also essential nutrients."  Explain this statement.

(Ref: See page 17 in the textbook.)

 ★★★★★★★★★★

 *Learn cells*

*Lord Krishn:* - We have seen how important nutrients are for the survival of the cells and so for the living things.  Ask if you have any more doubts about cells!

*Arjun:* - Hey Vasudeva, as you say, I understand how big a system is working to keep the cells alive. But how many cells do we have in our body?

*Lord Krishn:* - The structure of cells in the human body is very complex. If you are asking about the number of cells, the answer would be "innumerable".   Even though the number is beyond 100 trillion cells.

*Arjun:* - That is, the human body has as many cells as the stars in the sky or more! So how small or large are these cells?

*Lord Krishn:* - Cells come in different sizes.  One drop of blood contains about 40 million red blood cells. Guess how small they will be from this! Cell sizes are measured in micrometers and nanometers. One nanometer is 100 thousandth part of a millimeter.  You may find it amusing to hear that an egg is also a single cell. The Ostrich's egg is the largest cell.

*Arjun:* - It's fun!  But hey Madhav, how many days do cells live?  Do they have life span as that of ours? 

*Lord Krishn:* - The cells in our body live for about 4 days.

*Arjun:* So what happens to dead cells?

*Shri Krishn:* - Cells become old, injured and die. They are digested by the "lysosomes" in the cell and the essential substances are reused.

*Arjun:* - Do these lysosomes also digest injured cells?

*Lord Krishn:* - Yes. In place of the injured cells, new cells are formed by cell division and the wound is gradually healed.

*Arjun:* - Hey Vasudev, what is cell division?

*Shri Krishn:* - Cell division is the process by which a mother cell decided (splits) into two daughter cells. Thus new cells are formed. 

*Arjun:* - Hey Vasudev, I am eager to know how cell devides. Please tell me in detail. 

*Shri krishn:* - Hey Parth, I would like to explain the cell division in detail. But not today, tomorrow!

■■■

...✍

*Shrishail Mathapati,* Kolhapur 

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

लेखांक-25

लेखांक-2⃣5⃣

💢 *स्वअभ्यास*

इ.10 वी-विज्ञान भाग 2

प्रकरण 2: *सजीवांतील जीवनप्रक्रिया भाग-1*

★★★★★★★★★

*आजचा स्वाध्याय*: 

1) "आपल्या शरीरातील पाण्याचे महत्व स्पष्ट करा. 

2) "तंतुमय पदार्थ हे सुद्धा अत्यंत महत्वाचे पोषद्रव्य आहेत." हे विधान स्पष्ट करा.

(संदर्भ: पाठयपुस्तकात पृष्ठ क्र. 17 पहा.)

★★★★★★★★★★

*जाणून घेऊ पेशी*

*श्रीकृष्ण:*- हे पार्थ, पेशी, पर्यायाने सजीव जिवंत राहण्यासाठी पोषद्रव्ये किती महत्वाचे आहेत हे आपण पाहिले. पेशी विषयी तुला आणखी काही शंका असतील तर विचार!

*अर्जुन:*- हे वासुदेव, तुम्ही म्हणताय त्याप्रमाणे पेशींना जगवण्यासाठी किती मोठी यंत्रणा राबत असते हे समजले. परंतु आपल्या शरीरात पेशींची संख्या असते तरी किती?

*श्रीकृष्ण:*- मानवी शरीरातील पेशींची रचना अत्यंत जटील असते. पेशींची संख्या विचारत असशील तर "अगणित" हेच उत्तर देणे योग्य होईल. तरीसुद्धा ढोबळ मानाने सांगावयाचे झाल्यास सुमारे 100 ट्रीलिअन (खर्व) म्हणजे 100 वर 12 शून्य इतके पेशी असतात.

*अर्जुन:*- म्हणजे मानवी शरीरात आकाशातील ताऱ्यांइतके किंवा त्यापेक्षा जास्तच पेशी असतात तर! मग हे पेशी किती लहान किंवा मोठे असतात?

*श्रीकृष्ण:*- पेशी विविध आकारात आढळतात. रक्ताच्या एका थेंबात सुमारे 40 लाख तांबड्या पेशी असतात. यावरून त्या किती लहान असतील याचा अंदाज बांध. पेशींचे आकार मायक्रोमिटर आणि नॅनोमिटर मध्ये मोजतात. एक नॅनोमिटर म्हणजे एका मिलीमीटरचा 10 लाखावा भाग आहे. तुला ऐकून गंमत वाटेल की, अंडे हे देखील एका पेशी पासूनच बनलेले असते. तसे पाहिले तर शहामृगाचे अंडे सर्वात मोठ्या आकाराचे पेशी आहे. 

*अर्जन:*- गंमतच आहे! परंतु हे माधव, पेशी किती दिवस जगतात? का त्यांचे आयुष्य आपल्या एवढेच असते?

*श्रीकृष्ण:*- आपल्या शरीरातील पेशी साधारण 4 दिवस जगतात. 

*अर्जुन:* मग मेलेल्या, मृत पेशींचे काय होते? 

*श्रीकृष्ण:*- पेशी जीर्ण होतात, जखमी होतात, मृत होतात. त्यांना पेशीत असणाऱ्या "लयकरिका" या पेशी अंगकाकडून पचवले जाते आणि त्यातील आवश्यक द्रव्ये पुन्हा वापरात आणली जातात. 

*अर्जुन:*- या लयकरिका जखमी पेशींना सुद्धा पचवतात का? 

*श्रीकृष्ण:*- होय. जखमी पेशींच्या जागी पेशी विभाजनाने नवीन पेशी निर्माण केल्या जातात व हळूहळू जखम भरून काढली जाते. 

*अर्जुन:*- हे वासुदेव, पेशी विभाजन म्हणजे काय?

*श्रीकृष्ण:*- एका जिवंत पेशीपासून दुसरी पेशी तयार होणे म्हणजे पेशीविभाजन. 

*अर्जुन:*- एका पेशीपासून दुसरी पेशी कशी तयार होते हे जाणून घेण्याची माझी इच्छा आहे. सविस्तर सांगशील का? 

*श्रीकृष्ण:*- हे पार्थ, पेशी विभाजन कसे होते हे सविस्तर सांगायला मला आवडेल! परंतु आज नाही, उद्या!

■■■

...✍

*श्रीशैल मठपती,* कोल्हापूर 

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

Article-24

Article-2⃣4⃣

*Self-Practice*

Std.10th -Science Part 2

Topic 2: *Life Process in Living Organisms Part-1*

 ★★★★★★★★★

*Today's exercise*:

1) Write short note on 'Lipids'. 

2) For your information, 'vitamin table' is given with this post. Draw the the table in your notebook. 

★★★★★★★★★★★

Dear students,

Today I am giving here a beautiful song that will help you to understand the topic. 

*VITAMIN SONG*

Hey hey, I’m Vitamin A,

the first vitamin on display

When you open your eyes

I help you see the light

When the germs arise

I’m gonna teach you to fight

Here we come, we’re the Vitamin Bs!

We’re a great big family!

So much energy you can gain

For your metabolism and your genes and your brain

1, 2, 3, 5, 6, 7, 9, 12 – the Bs!

Howdy folks, they call me Vitamin C

I’m a healer and protector

and I can almost guarantee

You’re impervious to scurvy

if you get your share of me

Vitamin C, Vitamin C, Vitamin C

I think it’s unfair

It almost seems cruel

To come from the sun

And still be so cool.

Warmest regards

Vitamin D.

Babe I know sometimes it’s hard to recognise

when you need some help to anti-oxidise

To stop those radicals from running wild and free

look to me… E!

Hey, I’m K, and some might say

I keep your body rockin’ in a critical way

A well-known cornerstone for your blood and bone

I can’t do it alone,

you need all the crew, the whole retinue,

props are due ‘cos that’s how you grew

and that’s what you need to get through the day:

talkin’ ’bout vitamins A thru K!

 

THANKS,

Vitamins written and performed by Casey Bennetto, (c) Genepool Productions 2018

■■■

...✍

*Shrishail Mathapati,* Kolhapur 

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

लेखांक-24

लेखांक-2⃣4⃣

💢 *स्वअभ्यास*

इ.10 वी-विज्ञान भाग 2

प्रकरण 2: *सजीवांतील जीवनप्रक्रिया भाग-1*

★★★★★★★★★

*आजचा स्वाध्याय*: 

1) टीप लिहा: मेद (Lipids)

2) या पोस्टसोबत दिलेला 'व्हिटॅमिन तक्ता' माहितीसाठी तुमच्या वहीत उतरवून घ्या. 

★★★★★★★★★★★

प्रिय 

विद्यार्थी मित्रानो

आज तुमच्या एक गीत लिहीत आहे. त्रुटी असतील तरी समजून घ्या.

*व्हिटॅमिन गीत*

मी आहे 'अ' जीवनसत्व

रेटिनॉल हे माझे मूलतत्व

डोळे जरी जुलमी गडे

ते माझ्यामुळेच उघडे

रोगजंतूंचे रोखून संक्रमण

मी करतो डोळ्यांचे रक्षण

मला भले गाजराची पुंगी म्हणा

पण माझ्या अभावी रातांधळेपणा

आम्ही 'ब' जीवनसत्व समूह,

आहारातून नका करू रिमूव्ह!

आहे मोठे कुटुंब आमचे

पण अस्थिर जल विद्रव्यांचे

चयापचय अन DNA ला 

ऊर्जा देतो आम्ही मेंदूला

1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,

आणि 11,12

बेरिबेरी, पेलाग्रा, पांडुरोगाला

करा बरा. 

मला म्हणतात 'क' जीवनसत्व

अस्कॉरबीक आम्ल माझे मूलतत्व

कोलॅजीन तंतूंमुळे

मी तुमच्या जखमा भरतो,

हिरड्या अन दातांचे

रक्षण करतो, 

केसांची चमक 

माझ्या अभावी जाईल

मला टाळाल तर

स्कर्व्ही होईल!

मी सुर्यप्रकाशातून येतो

तुमच्या त्वचेला कांती देतो

मजबूत करतो दात अन हाडे

कोवळ्या उन्हात रहा उघडे!

मैत्री माझ्याशी करा गाढ अन्यथा

होईल मुडदूस, खुंटेल वाढ

कॅलसिफेरॉलचा माझे तत्व

मला म्हणतात 'ड' जीवनसत्व 

वांझपणा टाळण्यासाठी

चिर तरुण दिसण्यासाठी

अँटी ऑक्सिडंट मी

नाव माझे व्हिटॅमिन 'इ'

मला म्हणतात जीवनसत्व 'के'

तुमच्या शरीराला ठेवतो ओके

रक्ताची गुठळी करून 

टाळतो जीवावरचे धोके

जरा विचार करा क्षणभर

आम्ही लागतो कणभर

पण आमची महती मणभर 

आम्हाला टाळून तुम्हा कसे 

लाभेल सुख आयुष्यभर?

आम्ही आहोत तुमच्या

आरोग्याचे रक्षक पक्के

जीवनसत्व 'अ' ते 'के'

रचना ....✍

श्रीशैल मठपती, कोल्हापूर 

(9922242470)

■■■

...✍

*श्रीशैल मठपती,* कोल्हापूर

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

Article-23

Article-2⃣3⃣

*Self-Practice*

Std.10th -Science Part 2

Topic 2: *Life Process in Living Organisms Part-1*

★★★★★★★★★

*Today's exercise*:

1) *Write a short note on:* Anaerobic respiration in living cells.

2) *Fill in the blanks.*

a) We get ... Kcal of energy per gram of protiens. 

b) Our body produces essential proteins from..... acids.

c) Insulin is an example of ......

d) .....  is the most abundant protein found in nature.

e) Unwanted amino acids are Brocken down and the ...... formed is eliminated out of the body.

◆◆◆◆◆◆◆◆◆◆◆◆

😇 *Always remember!*

◆ In the first topic we learned that all types of proteins are synthesized by DNA through the RNA.

◆ Protein is a basic component of cells.  Proteins are mainly made up of a chain of carbon, hydrogen, oxygen, nitrogen and amino acids.

◆ Kwashiorkor and Marasmus are protein deficient diseases found in young children. --------------------------------

🥱 *It's amazing to hear!*

1. Protein helps in deciding your body structure and is involved in cell division for growth, reproduction and healing. 

2. Human body contains around 100,000 different proteins made by the different combinations of 20 amino acids. 

3. Approximately 18-20% of the body weight is due to proteins. 

4. The lifespan of proteins is only two days or less.

5. Hair and nail are made up of a protein called keratin and these have sulphur bonds. Curlier the hair the more sulphur links they have.

6. Worried about hair fall? Your hair is mostly made of proteins. They are continuously in the process of growing for 2-3 years after which they fall and get replaced by new hair. Protein plays a key role during the growth phase. Hence, protein deficiency may cause more hair fall. Eat protein rich foods to prevent hair fall.

 ■■■

...✍

*Shrishail Mathapati,* Kolhapur 

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

लेखांक-23

लेखांक-2⃣3⃣

💢 *स्वअभ्यास*

इ.10 वी-विज्ञान भाग 2

प्रकरण 2: *सजीवांतील जीवनप्रक्रिया भाग-1*

★★★★★★★★★

*आजचा स्वाध्याय*: 

1) *टीप लिहा:*

पेशीमध्ये होणारे विनॉक्सिश्वसन

2) *गाळलेल्या जागा भरा.*

a) प्रथिन पासून प्रति ग्रॅम ... K cal एवढी ऊर्जा मिळते.

b) ....... आम्लापासून आवश्यक प्रथिने तयार करतात.

c) इन्सुलिन हे ...... चे उदाहरण आहे.

d) ..... हे निसर्गात सर्वात जास्त आढळणारे प्रथिन आहे.

e) अनावश्यक अमिनो आम्लाचे विघटन करून त्यातून तयार झालेला ...... शरीराबाहेर टाकून दिला जातो. 

◆◆◆◆◆◆◆◆◆◆◆◆

😇 *नेहमी लक्षात ठेवा!*

★ सर्व प्रकारच्या प्रथिनांची निर्मिती पेशीमध्ये DNA च्या माध्यमातून RNA द्वारे होते हे आपण पहिल्या प्रकरणात शिकलो आहोत. 

★ प्रथिन हा पेशींचा मूलभूत घटक आहे. प्रथिने प्रामुख्याने कार्बन, हायड्रोजन, ऑक्सिजन, नायट्रोजन आणि अमिनो आम्लाच्या साखळीपासून बनलेले असतात.

★ लहान मुलांमध्ये आढळणारे  क्वाशिओरकोर व मरॅस्मस हे प्रथिन अभावजन्य रोग आहेत.

---------------------------------

🥱 *ऐकावे ते नवलच!*

1. शरीर बांधणी, पेशी विभाजन, वाढ, पुनरुत्पादन व शरीराची झीज भरून काढणे यामध्ये प्रोटीन महत्वाची भूमिका बजावतो.

2. वीस प्रकारच्या अमिनो आम्लांच्या विविध जोडणीतून आपल्या शरीरात सुमारे 1 लाख प्रकारची प्रथिने तयार होतात.

3. आपल्या शरीराच्या वजनाच्या 18 ते 20%  इतके वजन निव्वळ प्रथिनांचे असते.

4. आपल्या शरीरातील प्रथिनांचे अस्तित्व फक्त 2 दिवसाचे आहे. त्यामुळे प्रथिने शरीरात दीर्घकाळ साठवले जात नाहीत.

5. केस आणि नखे कॅरॅटीन नावाचे प्रथिनापासून बनलेले असतात. कॅरॅटीनमध्ये सल्फरचे बंध असतात. सल्फरचे बंध जास्त असतील तर केस कुरळे होतात. केसांच्या वाढीतसुद्धा प्रथिन महत्वाची भूमिका बजावत. प्रथिनाअभावी केस गळण्याचे प्रमाण वाढते.

■■■

...✍

*श्रीशैल मठपती,* कोल्हापूर

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

Article-22

Article-2⃣2⃣

*Self-Practice*

Std.10th -Science Part 2

Topic 2: *Life Process in Living Organisms Part-1*

 ★★★★★★★★★

 *Today's exercise*:

Write the difference between Glycolysis and Citric acid cycle with respect to following points.

 1. Meaning-

 2. Phase number-

 3. Location-

 4. Other name for-

 5. Products-

 6. Significance-

 ★★★★★★★★★

*Lord Krishn*: Hey Parth, you have gone into silent mode for the last two days, what is the problem?

*Arjun:* Hey Keshav, I was listening intently to what you described. But a lot of that information went  over my head.

*Lord Krishn:* What you are saying is true. I like your sincerity. I have tried to explain the secret of energy generation in brief within the limits of the textbook. This information will be useful to you in  future. It is important to understand the concept.  Mere recitation without understanding the basic concept is foolishness.

*Arjun:* Hey Dayanidhi, I feel your longing to teach, but what is the purpose of such a complicated and incomprehensible process in a textbook?

*Lord Krishn:* Hey Parth, I had told you at the beginning that our body is like a factory. The smallest unit in this factory is the cell. Each cell contains a few hundred to thousands of mitochondria.  Each of these mitochondria have turbine-like rotating devices (Krebs cycle).  Every breath we take  rotates these billions of turbines in the body. These turbines continuously provide the energy needed to keep the  body functioning by converting nutrients into energy-rich ATP.  ATP is the fuel of our mortal body. Without ATP you cannot eat, drink or even breathe. Without ATP, even the smallest piece of action in the  body would slow down and stop.

Parth, the human body is a wonderful device. Scientists are working day and night to discover the secrets of this body. Their tireless efforts have enriched human life today. The journey of these discoveries by scientists was  very tough but interesting. But for the fear of expansion, I will refrain from saying that. If possible, try to read these stories from a library book or on the Internet. Then you will not

ask me, "What's the purpose of these processes?"  

*Arjuna:* Forgive Vasudev!

 ■■■

...✍

*Shrishail Mathapati,* Kolhapur 

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

लेखांक-22

लेखांक-2⃣2⃣

💢 *स्वअभ्यास*

इ.10 वी-विज्ञान भाग 2

प्रकरण 2: *सजीवांतील जीवनप्रक्रिया भाग-1*

★★★★★★★★★

*आजचा स्वाध्याय*: 

ग्लुकोज विघटन (ग्लायकोलिसिस) आणि सायट्रिक आम्ल चक्र यातील फरक खालील मुद्द्यांना अनुसरून लिहा. 

1. भावार्थ-

2. टप्पा क्रमांक-

3. स्थान-

4. अन्य नाव-

5. उत्पादने-

6. महत्व-

★★★★★★★★★★★

*श्रीकृष्ण*: हे पार्थ, गेले दोन दिवस तू सायलेंट मोडवर गेला आहेस, समस्या काय आहे?

*अर्जुन:* हे केशव, तू जे वर्णन केलंस ते मी लक्षपूर्वक ऐकत होतो. परंतु त्यातील बरीच माहिती माझ्या डोक्यावरून गेली. 

*श्रीकृष्ण:* तू म्हणतोस ते खरं आहे. हा तुझा प्रामाणिकपणा मला भावतो. पाठयपुस्तकाच्या मर्यादेत राहून कमीत-कमी शब्दात तुला ऊर्जा निर्मितीचे रहस्य समजावून सांगण्याचा मी प्रयत्न केला आहे. भविष्यात ही माहिती तुला उपयुक्त ठरणार आहे. माझ्या दृष्टीने संकल्पना समजणे महत्वाचे आहे. संकल्पना समजल्याशिवाय निव्वळ पाठांतर म्हणजे मूर्खपणा आहे.

*अर्जुन:* हे दयानिधी, तुझी तळमळ मला जाणवते. परंतु पाठयपुस्तकात एवढ्या किचकट आणि अनाकलनीय प्रक्रियेचे प्रयोजन काय?

*श्रीकृष्ण:* हे पार्थ, आपलं शरीर म्हणजे एक कारखाना आहे हे मी तुला सुरवातीलाच सांगितलं आहे. या कारखान्यातील सर्वात छोटं युनिट म्हणजे पेशी. प्रत्येक पेशीत काही शेकडा ते हजारात तंतुकणिका असतात. अशा प्रत्येक तंतुकणिकेत टर्बाईन सारखे फिरणारे यंत्र (क्रेब्ज चक्र)असतात. प्रत्येक श्वासागणिक आपण शरीरातील हे अब्जावधी टर्बाईन्स फिरवत असतो. हे टर्बाईन अव्याहतपणे पोषद्रव्यांचे उर्जासमृद्ध ATP मध्ये रूपांतर करून शरीरातील उर्वरित यंत्रणा कार्यरत ठेवण्यासाठी आवश्यक ऊर्जा पुरवत असतात. ATP हेच आमच्या मर्त्य शरीराचे इंधन आहे. ATP शिवाय आपण खावू शकत नाही, पिऊ शकत नाही आणि श्वाससुद्धा घेऊ शकत नाही. ATP शिवाय आपल्या शरीरातील कोणतीही यंत्रणा काम करू शकत नाही. ती हळूहळू मंदावत जाते आणि अखेर कायमची बंद पडते. 

पार्थ, मानवी शरीर एक अद्भुत यंत्र आहे. या शरीराची रहस्ये जाणून घेण्यासाठी शास्त्रज्ञ अहोरात्र मेहनत करत आहेत. त्यांच्या अथक प्रयत्नामुळे आजचे मानवी जीवन अधिक समृद्ध झाले आहे. शास्त्रज्ञांच्या या शोधांचा प्रवास सुद्धा मोठा खडतर आणि रंजक आहे. मात्र विस्तार भयास्तव मी ते सांगणे टाळणार आहे. शक्य झाल्यास ग्रंथालयातील पुस्तकातून किंवा आंतरजालवर या कथा मिळवून तू वाचण्याचा प्रयत्न कर. त्यानंतर कदाचित तू मला, "या घटकाचे प्रयोजन काय?" असा प्रश्न विचारणार नाहीस.

*अर्जुन:* क्षमा वासुदेव!

■■■

...✍

*श्रीशैल मठपती,* कोल्हापूर

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

Article-21

Article-2⃣1⃣

*Self-Practice*

Std.10th -Science Part 2

Topic 2: *Life Process in Living Organisms Part-1*

 ★★★★★★★★★

*Today's exercise*:

Write a detailed answer to the following question.

1) Why ATP is called as energy currency?

★★★★★★★★★

*Electron Transfer Chain reaction:*

[ETC reaction]

1] Most living cells produce energy from nutrients through cellular respiration that involves the taking up of oxygen to release energy. The electron transport chain or ETC is the third and final stage of this process, the other two being glycolysis and the citric acid cycle. 

2] The ETC reactions take place on and across the inner membrane of the mitochondria.

3] The third phase ETC reaction is accelerated with the help of NADH2 and FADH2 co-enzymes obtained from the second phase "citric acid cycle."

4] In ETC reaction NADH2 and FADH2  co-enzymes give electrons and oxygen accept the same electrons. This process of electron exchange takes place simultaneously, hence this reaction is called as "redox reaction".  In this series of continuous redox reactions, the ADP molecule is converted into ATP by adding a third phosphate group.

5] After accepting electrons from NADH2 and FADH2, the original co-enzymes NAD and FAD are sent back to the TCA cycle / Kreb's cycle.

6] In ETC reaction, 3 ATP molecules are obtained from each NADH2 and 2 ATP molecules are obtained from each FADH2 molecule. 

7] Each of the three cellular respiration phases incorporates important cell processes, but the ETC produces by far the most ATP. Since energy production is one of the key functions of cell respiration, so ETC is the most important phase from that point of view.

8] ETC phase produces up to 34 molecules of ATP from the products of one glucose molecule, the citric acid cycle produces two, and glycolysis produces four ATP molecules but uses up two of them.

9] Most of the oxygen inhelled in cell respiration is used in the ETC reaction.

10] The cellular respiration reaction equation is shown as follows.

C6H12O6 + 6O2 -----> 6CO2 + 6H2O + 38 ATP

■■■

 *Do you know this?*

◆ In ATP, meaning of 'T' is tri. tri= three; It means ATP contains three phosphate molecules.

 

◆ When one of the phosphate molecule breaks down, energy releases from ATP and ATP converts into ADP. 

◆ In ADP, meaning of 'D' is di = two. It having only two phosphate group molecules.In ETC reaction, this ADP molecule aquirs again one phosphate group and  become an energetic ATP molecule. 

■■■

...✍

*Shrishail Mathapati,* Kolhapur 

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

लेखांक-21

लेखांक-2⃣1⃣

💢 *स्वअभ्यास*

इ.10 वी-विज्ञान भाग 2

प्रकरण 2: *सजीवांतील जीवनप्रक्रिया भाग-1*

★★★★★★★★★

*आजचा स्वाध्याय*: 

खालील प्रश्नाचे सविस्तर उत्तर लिहा.

1) ATP ला ऊर्जेचे चलन असे का म्हणतात?

★★★★★★★★★

*इलेक्ट्रॉन वहन साखळी अभिक्रिया*

(Electron Transfer Chain reaction : ETC reaction)

1] बहुसंख्य ऑक्सिजीव पेशी स्तरीय श्वसनात पोषकद्रव्यां पासून ऊर्जा निर्मिती करतात. या प्रक्रियेचा 'इलेक्ट्रॉन वहन साखळी अभिक्रिया' हा तिसरा आणि शेवटचा टप्पा आहे.

2] ETC अभिक्रिया पेशीतील तंतुकणिकेत आतील अस्तर क्रिस्टे (Cristae) मध्ये पार पडते.

3] दुसऱ्या टप्प्यातील सायट्रिक आम्ल चक्रातून प्राप्त झालेल्या NADH2 आणि FADH2 या सहविकारांच्या मदतीने तिसऱ्या टप्प्यातील ETC अभिक्रिया गतिमान होते. 

4] ETC अभिक्रियेत NADH2 आणि FADH2 ही सहविकरे इलेक्ट्रॉन देतात आणि ऑक्सिजन कडून इलेक्ट्रॉन स्वीकारले जातात. इलेक्ट्रॉन देवाण-घेवाणीची ही प्रक्रिया एकाचवेळी चालते म्हणून या अभिक्रियेला "रेडॉक्स अभिक्रिया" म्हणतात. सलग चालणाऱ्या रेडॉक्स अभिक्रियेच्या या मालिकेत ADP रेणूला तिसरा फॉस्फेट गट जोडून त्याचे ATP मध्ये रूपांतर केले जाते. 

5] NADH2 पासून 3 ATP तर FADH2 पासून 2 ATP रेणू तयार होतात. 

6] NADH2 आणि FADH2 कडून इलेक्ट्रॉन स्विकारल्यानंतर NAD आणि FAD ही मूळ सहविकरे पुन्हा TCA चक्र/ क्रेब्ज चक्रात परत पाठवली जातात.

7] पोषकद्रव्यांपासून ऊर्जा निर्मिती करण्याच्या एकूण प्रक्रियेत ETC भिक्रियेला अनन्यसाधारण महत्व आहे. कारण या टप्प्यात सर्वाधिक ATP रेणू तयार होतात. निर्माण होणाऱ्या एकूण 38 ATP पैकी 34 ATP तिसऱ्या टप्प्यात, 2 ATP दुसऱ्या टप्प्यात आणि 2 ATP पहिल्या टप्प्यात तयार होतात. यावरून ETC अभिक्रियेचे महत्व लक्षात येते.

8] श्वसन क्रियेत स्वीकारलेल्या ऑक्सिजनचा सर्वाधिक उपयोग ETC अभिक्रियेत होतो. 

9] पेशिस्तरीय श्वसन अभिक्रिया समीकरण खालील प्रमाणे दाखवतात.

C6H12O6 + 6O2 -----> 6CO2 + 6H2O + 38 ATP

■■■

*हे माहीत आहे का?*

◆ ATP मधले T म्हणजे ट्राय = तीन; म्हणजे त्यात तीन फॉस्फेट रेणू असतात. त्यातील एक फॉस्फेट रेणू ब्रेक झाला की ATP तून ऊर्जा मुक्त होते आणि त्याचे ADP त रूपांतर होते. इथे D म्हणजे डाय म्हणजे दोन फॉस्फेट रेणू. 

◆ हा ADP रेणू ETC अभिक्रियेत पुन्हा एक फॉस्फेट आयन प्राप्त करून उर्जाभारीत ATP होतो.

■■■

...✍

*श्रीशैल मठपती*, कोल्हापूर

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

Article-20

Article-2⃣0⃣

*Self-Practice*

Std.10th -Science Part 2

Topic 2: *Life Process in Living Organisms Part-1*

 ★★★★★★★★★

....✍ 

श्रीशैल मठपती, कोल्हापूर

--- -----------------------------

*Today's exercise *:

 1) Draw a neet and well labeled diagram of Kreb's Cycle as given with this post. 

-----------------------------

 *Kreb's Cycle*

◆ The Krebs cycle is the second of three stages of cellular respiration. 

This stage is found only in aerobic organisms.

◆ All the reactions in the Kreb's cycle takes place in the matrix of mitochondria.

◆ Pyruvate formed in the process of glycolysis has to be converted to 'acetyl co-enzyme- A' by a chemical reaction before entering the Krebs cycle.  This reaction, which converts pyruvate to acetyl Co-A, is known as linking reaction in between glycolysis and the Krebs cycle.

◆ In an eight-step reaction sequence, the acetyl group of acetyl-CoA is oxidised into two molecules of CO2. These reactions are catalysed by eight different enzymes.

 ◆ Acetyl Co-A is first converted into six carbon citric acid by combining with four carbon oxalo-acetic acid.

◆ The Kreb's cycle is a cyclical reaction. It means first and last product of the reaction are same. 

◆ Citric acid is the first and last product in a series of 8 chemical reactions that take place in the Kreb's cycle.  Hence the Krebs cycle is known as the 'Citric acid cycle'.

◆ As the citric acid consists of three carboxylic groups, the Krebs cycle is also known as the 'Tri-carboxylic acid cycle'.

◆ Molecules like CO2, H2O, NADH, FADH2 and ATP are derived through Kreb's cycle.

◆ Instead of generating a large amount of ATP in the Kreb's cycle, 8 electrons are removed from the 'Acetil Co-A' and transported to co-enzyme NAD+ and FAD.  Therefore, NAD+ is reduced to NADH and FAD to FADH2. Through this co-enzymes the electrons are transported to the third stage i.e. the ETC reaction.

◆ Thease cyclical  reactions were discovered by Sir Hans Kreb. Hence this cyclical process is also called as  "Kreb's cycle".

◆ The Kreb's cycle is useful for energy production as well as for the bio-synthesis of glucose, fatty acids and amino acids.

◆ Research of Kreb's cycle has shown that even a single cell in an organism has an ability to produce glucose, fatty acids and amino acids.  Thus, the theory of evolution is confirmed by the evolution of life from unicellular organisms.

■■■

...✍

*Shrishail Mathapati,* Kolhapur 

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

लेखांक-20

लेखांक-2⃣0⃣

💢 *स्वअभ्यास*

इ.10 वी-विज्ञान भाग 2

प्रकरण 2: *सजीवांतील जीवनप्रक्रिया भाग-1*

★★★★★★★★★★

....✍ 

श्रीशैल मठपती, कोल्हापूर

-------–---------–-----------

*आजचा स्वाध्याय*: 

1) या पोस्ट सोबत दिलेल्या छायाचित्रातील क्रेब्ज चक्राचे सुबक रेखाटन आपल्या वहीमध्ये करा. 

-----------------------------

*क्रेब्ज चक्र*

◆ क्रेब्ज चक्र हा पेशी श्वसनाच्या एकूण तीन टप्प्यातील दुसरा टप्पा आहे. हा टप्पा फक्त ऑक्सिश्वसन करणाऱ्या सजीवामध्येच आढळतो.

◆ क्रेब्ज चक्रातील सर्व अभिक्रिया तंतुकणिकेतील द्रवात (मेट्रिक्समध्ये) पार पडतात.

◆ ग्लायकोलिसिस प्रक्रियेत तयार झालेल्या पायरुवेटला क्रेब्ज चक्रात प्रवेश करण्यापूर्वी एका रासायनिक अभिक्रियेद्वारे  'असेटील को-एंझाईम A' मध्ये रूपांतरित व्हावे लागते. म्हणून पायरुवेटचे  असेटील को-A मध्ये रूपांतर करणाऱ्या या अभिक्रियेला ग्लायकोलिसिस व क्रेब्ज चक्र यांना जोडणारी (Link reaction) रासायनिक अभिक्रिया म्हणून ओळखले जाते. 

◆ क्रेब्ज चक्रात एकूण 8 पायऱ्यांमध्ये रासायनिक अभिक्रिया घडून येतात. त्यात 8 प्रकारची सहविकरे भाग घेतात.

◆ सर्वप्रथम तंतुकणिकेत  'असेटील को-ए' हे चार कार्बनी ऑक्सालो-असेंटिक आम्लाबरोबर संयोग पावून सहा कार्बनी सायट्रिक आम्लात रूपांतरित होते. 

◆ क्रेब्ज चक्र ही चक्रीय अभिक्रिया आहे. म्हणजे पाहिले व शेवटचे उत्पादन तेच असते. 

◆ क्रेब्ज चक्रात घडून येणाऱ्या 8 रासायनिक अभिक्रियेच्या मालिकेत सायट्रिक आम्ल हे पहिले व शेवटचे उत्पादन आहे. म्हणून क्रेब्ज चक्राला 'सायट्रिक आम्ल चक्र' या नावाने ओळखले जाते. 

◆ सायट्रिक आम्लात तीन कार्बोक्झिलीक गटाचा समावेश असतो म्हणून क्रेब्ज चक्राला 'ट्राय कार्बोक्झिलीक आम्ल चक्र' या नावानेही ओळखले जाते. 

◆ क्रेब्ज चक्राद्वारे  CO2, H2O, NADH, FADH2 आणि ATP चे रेणू मिळतात. 

◆ क्रेब्ज चक्रात मोठ्या प्रमाणात ATP तयार करण्याऐवजी 'असेंटील को-ए' मधील 8 इलेक्ट्रॉन काढून घेऊन ते सहविकर NAD+ आणि FAD कडे पोहोचवले जातात. त्यामुळे  क्षपण क्रिया होऊन NAD+ चे NADH आणि FAD चे FADH2 मध्ये रूपांतर होते. या सहविकरा मार्फत इलेक्ट्रॉन तिसऱ्या टप्प्यात म्हणजेच ETC अभिक्रियेत पाठवले जातात. 

◆ या चक्रीय अभिक्रियांचा शोध सर हेन्झ क्रेब यांनी लावला म्हणून या अभिक्रियेला "क्रेब चक्र" असे संबोधले जाते. 

◆ क्रेब चक्र ऊर्जा निर्मितीसाठी उपयुक्त आहेच त्याचप्रमाणे ग्लुकोज, मेदाम्ले आणि अमिनो आम्लाच्या जैवसंश्लेषणात सुद्धा याचा सहभाग असल्याचे स्पष्ट झाले आहे. 

★ सजीवांच्या पेशीत ग्लुकोज, मेदाम्ले आणि अमिनो आम्ल तयार करण्याची क्षमता असते हे क्रेब चक्राच्या संशोधनामुळे सिद्ध झाले आहे. त्यामुळे एकपेशीय सजीवापासून जीवसृष्टी उत्क्रांत झाली या उत्क्रांतीच्या सिद्धांताला दुजोरा मिळाला आहे. 

■■■

...✍

*श्रीशैल मठपती,* कोल्हापूर

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

Article-19

Article-1⃣9⃣

*Self-Practice*

Std.10th -Science Part 2

Topic 2: *Life Process in Living Organisms Part-1*

 ★★★★★★★★★

*Today's exercise*:

1) Write the long form of the following co-enzymes and also write how many ATP molecules are obtained from them.

 a) NAD+ = .........

 b) FAD+ = ........

 --------------------------------------

 *Glycolysis*

The cells in the body of an organism need a lot of energy to survive. The storage capacity of glucose or ATP is relatively low in some cells of the brain and body.  Such cells need a constant supply of glucose through the blood. When glucose is supplied to the cells as needed, a continuous chain of energy production begins in the cell. We saw yesterday that oxidation of glucose in oxidation takes place in three stages. The first stage is 'Glycolysis'.

◆  Word glycolysis is consist of two words [Glykys : sweets or sugar Lysis : splitting or break down] Glycolysis is the process of breaking down a molecule of glucose into smaller molecules.

◆This process takes place in the cytoplasm of a cell.

◆ Oxidation causes the decompisition of a 6 carbon glucose molecule to form two molecules of 3 carbon pyruvate.

◆ Energy is required to break down the covalent bonds in glucose molecule.  Initially the reaction is accelerated using 2 ATP molecules from the cell.

◆ The glycolysis involves 10 steps and 10 enzymes. Pyruvate is the final product of glycolysis.

◆ Also in this whole process 2 molecules each of NADH, ATP and water are formed.

◆ The process of glycolysis can takes place with the help of oxygen and even without oxygen. If glycolysis occurs in presence of oxygen, the net gain is 8 ATP molecules.  (Because 3 ATPs are formed from one NADH and 2 ATPs are utilized during preparatory phase.) 

◆ Process of glycolysis was discovered by three scientists Gustav Embden, Otto Meyerhof and Jacob Paranas along with their colleagues. Hence, glycolysis is also called as Embden-Meyerhof-Parnas pathway (EMP pathway) 

◆ The whole reaction of glycolysis can be presented as follows.

 C6H12O6 + 2 NAD + + 2 ADP + 2 P -----> 2 pyruvic acid, [CH3 (C = O) COOH] + 2 ATP + 2 NADH + 2H2O

In tomorrow's article, we will learn what happens next to pyruvate.

  ■■■

*Facts about glycolysis*

‌

◆ Pyruvate is a key product produced in the first stage of glycolysis.   While producing energy from proteins and fats, are also first converted into pyruvate.

 ■ In aerobic respiration pyruvate is converted to acetyl-co-enzyme A (acetyl-co-A) 

 ■ In anaerobic condition pyruvet is converted in to lactic acid or alcohol.

 ■ If a cell does not want to produce energy, then glucose is converted into glycogen. Energy is produced by converting glycogen back to glucose when needed.

■■■

...✍

*Shrishail Mathapati*, kolhapur

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ

लेखांक-19

लेखांक-1⃣9⃣

💢 *स्वअभ्यास*

इ.10 वी-विज्ञान भाग 2

प्रकरण 2: *सजीवांतील जीवनप्रक्रिया भाग-1*

★★★★★★★★★

*आजचा स्वाध्याय*: 

1) खालील सहविकरांचे दीर्घ रूप लिहून त्यांच्यापासून किती ATP ऊर्जा मिळते ते लिहा.

a) NAD+ =

b) FAD+ =

-----------------------------

*ग्लुकोजचे विघटन*

(ग्लायकीलायसिस)

सजीवांच्या शरीरातील पेशींना जिवंत राहण्यासाठी ऊर्जेची अत्यन्त गरज असते. मेंदू आणि शरीरातील काही पेशीमध्ये ग्लुकोज किंवा ATP ची साठवण क्षमता तुलनेने खूप कमी असते. अशा पेशींना रक्तामार्फत सातत्याने ग्लुकोजचा पुरवठा करावा लागतो. पेशींना गरजेनुसार ग्लुकोजचा पुरवठा झाला की, पेशीत ऊर्जा निर्मितीची अखंड साखळी प्रक्रिया चालू होते. ऑक्सिश्वसनामध्ये तीन टप्प्यात ग्लुकोजचे ऑक्सिडीकरण होते हे आपण काल पाहिले. त्यातील पहिला टप्पा आहे 'ग्लुकोज-विघटन'. 

◆ ग्लुकोज-विघटन ही ग्लुकोजच्या रेणूचे छोट्या रेणूत विघटन (तुकडे) होण्याची प्रक्रिया आहे.

◆ ही प्रक्रिया पेशींमधील जीवद्रवात (पेशींद्रवात) पार पडते. 

◆ ऑक्सिडीकरणामुळे 6 कार्बनी ग्लुकोजच्या रेणूंचे विघटन होऊन 3 कार्बनी पायरूवेटचे दोन रेणू तयार होतात. 

◆ ग्लुकोज रेणूमधील सहसंयुज बंध क्षीण करून त्याचे विघटन करण्यासाठी ऊर्जेची गरज लागते. त्यासाठी प्रारंभी पेशीतील 2 ATP रेणूंचा वापर करून अभिक्रिया गतिमान केली जाते. 

◆ ग्लुकोज विघटनात याशिवाय 10 विकरे सहभागी होतात आणि क्रमवार 10 पायऱ्यांमध्ये ग्लुकोजचे पायरूवेट मध्ये विघटन होते. पायरूवेट हे ग्लुकोज-विघटनाचे अंतिम उत्पादन आहे.

◆ त्याचबरोबर या संपूर्ण प्रक्रियेत NADH, ATPआणि पाण्याचे प्रत्येकी 2 रेणू तयार होतात. 

◆ ग्लुकोज विघटनाची प्रक्रिया ऑक्सिजनच्या मदतीने आणि ऑक्सिजन शिवाय सुद्धा होऊ शकते. जर ऑक्सिश्वसनाने ग्लुकोजचे विघटन झाले तर त्यात एकूण 8 ATP रेणू तयार होतात. (कारण एका NADH पासून 3 ATP तयार होतात.) सुरवातीचे 2 ATP खर्च धरले तर या प्रक्रियेत एकूण 8 ATP चा एकूण नफा होतो. 

◆ ग्लायकोलायसिस या प्रक्रियेचा शोध गुस्ताव्ह एम्बडेन, ओट्टो मेयरहॉफ आणि जेकब पार्णास यांनी लावला. म्हणून या प्रक्रियेला EMP पाथ-वे असेही म्हणतात. 

◆ ग्लुकोज-विघटनाची ही अभिक्रिया खालील प्रमाणे मांडता येईल.

C6H12O6 + 2 NAD+ + 2 ADP + 2 P -----> 2 pyruvic acid, [CH3(C=O)COOH] + 2 ATP + 2 NADH + 2 H++2H2O

पायरूवेट म्हणजेच पायरुविक आम्लाचे पुढे काय होते हे आपण उद्याच्या लेखात जाणून घेऊया..

 ■■■

-----------------------------

*माहीत आहे का तुला*

■ 'ग्लायकोलिसिस' या पहिल्या टप्प्यात तयार झालेले 'पायरूवेट' हे एक महत्वाचे (key product) उत्पादन आहे. प्रथिने व मेदापासून ऊर्जा निर्मिती करताना सुद्धा त्यांचे प्रथम पायरूवेट मध्येच रूपांतर होते. 

■ जर पेशीला ऑक्सिश्वसनाने ऊर्जा निर्मिती करावयाचे असेल तर पायरुवेट चे 'असेटील-को-एन्झाईम A' (असेटील-को-A) मध्ये रूपांतर होते.

■ जर पेशीला विनिक्सिश्वसनाने ऊर्जा निर्मिती करावयाचे असेल तर पायरुवेटचे किण्वन क्रियेने लॅक्टिक आम्लात किंवा अल्कोहोल रूपांतर होते. 

■ जर पेशीला ऊर्जा निर्माण करायचे नसेल तर ग्लुकोजचे रूपांतर ग्लायकोजन मध्ये होते. जेव्हा गरज असेल तेव्हा ग्लायकोजनचे पुन्हा ग्लुकोजमध्ये रूपांतर करुन ऊर्जा निर्मिती केली जाते. 

■■■

...✍

*श्रीशैल मठपती,* कोल्हापूर

💢Ⓜ💢Ⓜ💢Ⓜ